Tiếng hát Sấng Cọ mãi vang vọng khắp núi rừng

Người Sán Chay sở hữu một nền văn hóa phong phú với nhiều phong tục, tập quán độc đáo. Các lễ hội truyền thống và những làn điệu dân ca ngọt ngào là minh chứng sinh động cho đời sống tinh thần giàu bản sắc và sức sáng tạo nghệ thuật của cộng đồng. Trong đó, tiêu biểu và đặc sắc nhất phải kể đến nghệ thuật hát Sấng Cọ - một nét văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng người Sán Chay.

Sấng Cọ, theo tiếng Sán Chay nghĩa là hát giao duyên, là loại hình dân ca trữ tình được trao truyền qua nhiều thế hệ. Những lời ca đối đáp giữa nam và nữ thường được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, lưu truyền bằng miệng hoặc bằng chữ Hán cổ. Không chỉ là hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian, hát Sấng Cọ còn thể hiện tinh thần, trí tuệ và bản sắc của người Sán Chay. Cách hát tuân theo lề lối, khuôn phép nhất định. Dù không sử dụng nhạc cụ đệm, làn điệu Sấng Cọ vẫn ngân vang mượt mà, tự nhiên, đủ sức lay động lòng người. 

Các thành viên Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa hát Sấng Cọ sinh hoạt tại nhà sàn của gia đình bà Hoàng Thị Hằng

Đối với huyện Phú Lương, nghệ thuật diễn xướng hát Sấng Cọ là văn hóa phi vật thể đặc sắc được các thế hệ người Sán Chay lưu giữ và truyền dạy bằng hình thức truyền miệng và trao truyền trực tiếp cho đến ngày nay. Loại hình dân ca này vẫn được duy trì trong sinh hoạt tinh thần thường nhật của đồng bào. Hát Sấng cọ không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn hàm chứa ý nghĩa giáo dục sâu sắc về truyền thống "uống nước nhớ nguồn", tình đoàn kết, cố kết cộng đồng. Nghệ thuật diễn xướng này thể hiện rõ nét đặc trưng của đồng bào dân tộc miền núi, với giai điệu mộc mạc, lời ca giản dị, dễ hiểu, góp phần giúp con người cân bằng tâm hồn và cảm xúc trong cuộc sống. Chính bởi những giá trị văn hóa đặc sắc đó, hát Sấng Cọ của người Sán Chay, huyện Phú Lương đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 246/QĐ-BVHTTDL ngày 19/01/2016.

Nói về ý nghĩa của hát Sấng Cọ, bà Phạm Thị Lan Anh, Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Phú Lương cho biết: Không chỉ giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau, khơi dậy lòng tự hào, tự tôn dân tộc, hát Sấng Cọ còn khích lệ tinh thần đoàn kết, đồng thời góp phần vào công tác xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Huyện Phú Lương đang từng bước đưa nghệ thuật này trở thành sản phẩm văn hóa độc đáo, phục vụ du khách đến tham quan du lịch, thưởng thức”.

Chúng tôi có mặt tại ngôi nhà sàn của gia đình bà Hoàng Thị Hằng (sinh năm 1962) xóm Đồng Tiến, xã Yên Lạc, huyện Phú Lương. Khi các thành viên Câu lạc bộ Bảo tồn văn hóa hát Sấng cọ đã tề tựu đông đủ, buổi sinh hoạt bắt đầu bằng những làn điệu dân ca mộc mạc, dung dị mà chan chứa ngọt ngào, sâu lắng. Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa hát Sấng Cọ được chính người dân xã Yên Lạc thành lập vào năm 2017, với 20 thành viên đều là người dân tộc Sán Chay, bao gồm cả người cao tuổi và thanh thiếu niên, độ tuổi từ 15 đến 70. Ngay sau khi thành lập, các thành viên đã chủ động tìm đến các bậc cao niên trong làng để sưu tầm, ghi chép lại những bài hát cổ còn lưu truyền trong dân gian. Hằng tuần, họ đều đặn tụ họp và sinh hoạt tại nhà sàn của gia đình bà Hoàng Thị Hằng - nơi đã trở thành không gian văn hóa quen thuộc, ấm cúng, gắn kết các thế hệ yêu mến nghệ thuật hát Sấng Cọ.

Các thành viên trong Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa hát Sấng cọ không quản khó nhọc sưu tầm, ghi chép các bài hát và truyền dạy cho bà con 

Bà Hoàng Thị Hằng chia sẻ: Chứng kiến dòng chảy của cuộc sống ngày càng hiện đại, tôi không khỏi trăn trở khi thấy những câu hát Sấng Cọ đứng trước nguy cơ mai một. Chính vì vậy, tôi luôn cố gắng bằng những việc làm nhỏ bé để gìn giữ làn điệu quê hương, từ việc truyền dạy cho con cháu, tham gia sinh hoạt văn hóa, đến biểu diễn tại các sự kiện… với mong muốn tiếng hát Sấng Cọ sẽ được nhiều người biết đến và trân trọng.

Cũng theo bà Hằng, hát Sấng Cọ mang trong mình vẻ đẹp mộc mạc của lời ca, không gian diễn xướng gần gũi với thiên nhiên, phản ánh đậm nét phong tục, tập quán riêng biệt của người Sán Chay ở Phú Lương. Đây cũng là nguồn tư liệu quý giá trong nghiên cứu lịch sử và văn hóa tộc người.

Gần 10 năm được sống và lớn lên cùng làn điệu dân ca Sấng Cọ, em Nịnh Triều Vũ, học sinh Trường THCS Yên Lạc luôn cảm thấy tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc mình. Em bày tỏ: Từ nhỏ cháu đã được nghe ông bà hát, được theo các cụ đến xem biểu diễn hát Sấng Cọ. Những bài hát có nội dung phong phú, hướng con người đến những điều tốt đẹp. Chính vì thế, cháu rất yêu thích làn điệu dân ca này và tích cực tham gia sinh hoạt Câu lạc bộ cùng các ông bà, để góp phần lưu giữ, bảo tồn và truyền lại văn hóa dân tộc cho thế hệ mai sau.

Có thể thấy rằng, hát Sấng Cọ không chỉ là di sản văn hóa quý báu của dân tộc Sán Chay, mà còn là "viên ngọc sáng" góp phần làm phong phú kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam. Trong bối cảnh hiện đại, việc bảo tồn và phát huy giá trị của hát Sấng Cọ, đặc biệt là khơi dậy tình yêu văn hóa dân tộc trong thế hệ trẻ, là một nhiệm vụ cấp thiết. Những lớp truyền dạy, cuộc thi hát dân ca, hay chương trình giới thiệu văn hóa dân tộc cần được tổ chức thường xuyên hơn để tiếng hát Sấng Cọ tiếp tục ngân vang giữa núi rừng, trở thành nhịp cầu nối liền trái tim các thế hệ người Sán Chay hôm nay và mai sau.